آیا تاکنون به این فکر کرده‌اید که در زمان خرید بیمه‌نامه، ارزش اموال‌تان را کمتر از مقدار واقعی‌اش عنوان کنید تا بتوانید حق‌بیمه‌ی کمتری را پرداخت کنید؟ آیا فکر می‌کنید جدا از موازین اخلاقی، این راهکار عملی است؟ شرکت‌های بیمه برای جلوگیری از بروز چنین اتفاقاتی، قاعده‌ای به‌نام قاعده‌ی نسبی که همان ماده ۱۰ قانون بیمه است را هنگام محاسبه‌ی خسارت اعمال می‌کنند.
از طرف دیگر، یکی از اصلی‌ترین شکایت‌های بیمه‌گذارها هنگام دریافت خسارت، کم بودن مبلغ دریافتی از شرکت بیمه است. درواقع ذهنیت افراد این است که شرکت‌های بیمه هنگام وقوع خسارت باید تمام خسارت وارده را پرداخت کنند و اگر چیزی غیر از این باشد، فریب خورده‌اند و سرشان کلاه رفته است. به همین دلیل امروز می‌خواهیم از قاعده‌ی نسبی در بیمه و ماده‌ی شماره ۱۰ قانون بیمه بگوییم و بررسی کنیم که کم‌بیمگی و اضافه بیمگی چیست و چگونه بر مبلغ خسارت دریافتی تاثیر می‌گذارد.
قاعده نسبی در بیمه چیست؟
قاعده‌ی نسبی در صنعت بیمه به اعلام دقیق ارزش سرمایه‌ی بیمه‌نامه تاکید دارد. به بیان ساده‌تر، شرکت بیمه از شما می‌خواهد ارزش واقعی اموال‌تان را اعلام کنید تا حق بیمه براساس همان مبلغ مشخص شود و درهنگام بروز خسارت نیز شرکت بیمه بتواند به تمام تعهدات مالی‌اش عمل کند. بنابراین با کمتر اعلام کردن ارزش کالا، شرکت بیمه نیز به‌تناسب مبلغ بیمه‌شده به قیمت واقعی خسارت را پرداخت خواهد کرد. یعنی با پرداخت حق‌بیمه‌ی پایین‌تر، در زمان وقوع خسارت نیز به همان میزان بیمه‌گر از شما کمتر حمایت مالی خواهد کرد.
البته به‌خاطر داشته باشید که قاعده‌ی نسبی در تمام بیمه‌نامه‌ها، غیر از بیمه‌ی شخص ثالث اعمال می‌شود. قبلا در بلاگ بیمه‌شو در مورد بیمه‌ی شخص ثالث و پوشش‌ها و نحوه‌ی دریافت خسارت نوشته‌ایم.
ماده ۱۰ قانون بیمه چه می‌گوید؟
با مراجعه به سایت بیمه مرکزی و مطالعه‌ی قانون بیمه مصوب هفتم اردیبهشت‌ماه ۱۳۱۶ با تعریف قاعده‌ی نسبی آشنا می‌شویم. در ماده‌ی شماره ده این قانون، آمده است که «در صورتی‌که مالی کمتر از قیمت واقعی بیمه شده باشد، بیمه‌گر فقط به‌تناسب مبلغی که بیمه کرده است با قیمت واقعی مال مسئول‌خسارت خواهد بود.» این قانون که به قاعده‌ی نسبی یا ماده ۱۰ معروف است، از بیمه‌گر در برابر اظهارات خلاف‌واقع بیمه‌گذار حمایت می‌کند.
بنابراین بیمه‌گذار موظف است ارزش واقعی کالای خود را اعلام کند تا حق بیمه نیز براساس ارزش واقعی آن کالا محاسبه شود. در غیر این‌صورت هنگام وقوع خسارت، این بیمه‌گذار است که با دریافت خسارت کمتر، ضرر می‌کند.
فرمول قاعده نسبی
اگر بیمه‌گذار ارزش سرمایه‌ی بیمه‌نامه را کمتر از ارزش واقعی‌اش اعلام کند هنگام وقوع خسارت، مبلغ دریافتی از سمت بیمه‌گر به کمک این فرمول محاسبه می‌شود: مبلغ بیمه‌شده را در خسارت وارده ضرب می‌کنیم. عددی که حاصل می‌شود را به ارزش واقعی بیمه‌شده، تقسیم می‌کنیم. عدد نهایی، مقدار خسارتی‌ست که از طرف شرکت بیمه پرداخت می‌شود.
به‌عنوان مثال، فرض کنید می‌خواهید برای اتومبیل‌تان بیمه‌ی بدنه تهیه کنید. ارزش واقعی خودروی شما در بازار و در هنگام خرید بیمه‌نامه هفتادوپنج میلیون تومان است. اما شما به عمد این عدد را پنجاه میلیون تومان عنوان می‌کنید. حالا به‌اندازه‌ی سی میلیون تومان خسارت دیده‌اید و می‌خواهید این مبلغ را از بیمه‌گر دریافت کنید. از آن‌جایی که ارزش واقعی خودروی شما هفتادوپنج میلیون تومان است ولی حق‌بیمه‌های شما براساس پنجاه میلیون تومان تنظیم شده است، بیمه‌گر از فرمول قاعده‌ی نسبی استفاده می‌کند. پس پنجاه میلیون را در سی میلیون ضرب می‌کند و جواب را بر هفتاد و پنج میلیون تقسیم می‌کند. عددی که به دست می‌آید بیست میلیون است و بیمه‌گر نیز بیست میلیون تومان را به‌عنوان خسارت به شما پرداخت می‌کند. همان‌طور که می‌بینید، خسارت دریافتی از خسارت واقعی کمتر است و درواقع ده میلیون تومان متضرر شده‌اید.
واضح است که اگر ارزش خودرو به‌درستی اعلام شده باشد، با قرار دادن اعداد در این فرمول؛ خسارت نیز همان سی میلیون تومان خواهد بود که از طرف شرکت بیمه به‌صورت کامل پرداخت خواهد شد.
ضرورت وجود قاعده نسبی
همان‌طور که می‌دانید مکانیزم بیمه‌گری به گونه‌ای‌ست که افراد با پرداخت حق بیمه‌های کم بتوانند از زیان‌های بزرگ جلوگیری کنند. شرکت بیمه برای اجرای تعهداتش به دریافت به‌موقع و دقیق حق‌بیمه‌ها نیاز دارد. حالا اگر بیمه‌گذارها بخواهند با کمتر نشان دادن ارزش بیمه‌شده، حق بیمه‌ی کمتری بپردازند، شرکت بیمه کم‌کم به‌سمت ورشکستگی می‌رود و نمی‌تواند به تعهداتش عمل کند.
درحقیقت اعمال قاعده‌ی نسبی از کم‌بیمگی جلوگیری می‌کند و باعث حفظ تعادل مالی بیمه‌گران می‌شود. به‌خاطر داشته باشید که درصورت ارائه‌ی اطلاعات نادرست از سمت بیمه‌گذار، بیمه‌گر حق دارد قرارداد را فسخ کند و یا از اعتبار بیمه‌نامه‌ی شما کم کند. درواقع هرگاه بیمه‌گذار درباره‌ی کالای بیمه‌شده، خسارت وارده و یا کیفیت وقوع حادثه اظهارات خلاف‌واقعی را به‌صورت کتبی اعلام کند و یا مدارک جعلی ارائه دهد، بیمه‌گر می‌تواند او را از دریافت خسارت محروم کند.
قاعده نسبی و نوسانات بازار
حالا این سوال پیش می‌آید که اگر ارزش کالای بیمه‌شده در مدت زمان اعتبار بیمه‌نامه تغییر کند، آیا باز هم قاعده‌ی نسبی اعمال خواهد شد؟ در پاسخ باید بگوییم که بیمه‌گذار نسبت به اعلام تغییرات ارزش سرمایه‌ی بیمه‌شده مسئول است. مثلا ممکن است خودروی شما در ابتدای بیمه‌نامه به قیمت هفتادوپنج میلیون تومان در بازار خرید و فروش شود. اما بعد از گذشت سه ماه، این مبلغ به صد میلیون تومان برسد. اتفاقی که با وجود تورم در بازار متلاطم ایران بعید نیست. بیمه‌گذار وظیفه دارد که در سریع‌ترین زمان ممکن به بیمه‌گر این مابه‌التفاوت را اعلام کند. شرکت بیمه نیز با تدوین یک الحاقیه و مشخص کردن حق بیمه‌های جدید از بیمه‌گذار حمایت خواهد کرد.
اضافه بیمگی و قاعده‌ی نسبی
برخی از افراد ممکن است بخواهند ارزش کالای بیمه‌شده را بالاتر از ارزش واقعی‌اش عنوان کنند تا هنگام وقوع خسارت بتوانند مبلغ بیشتری را از بیمه‌گر دریافت کنند. این کار که اضافه بیمگی نام دارد، خلاف قانون است و بیمه‌گر اگر متوجه چنین موضوعی بشود می‌تواند بیمه‌نامه را فسخ کند. به‌خاطر داشته باشید که بیمه نقش حمایتی دارد و نه نقش درآمدی. البته به غیر از بیمه‌های عمر و سرمایه‌گذاری و بیمه‌های مستمری که مشخصا به هدف دریافت سود و مستمری طراحی شده‌اند. بنابراین بیمه‌گذار در هر شرایطی موظف است ارزش واقعی بیمه‌شده را اعلام کند تا حق بیمه‌ها برهمان اساس مشخص شوند.
البته اگر بیمه‌گر متوجه شود که در اعلام ارزش بالاتر از ارزش واقعی عمدی در کار نبوده است؛ بدون درنظر گرفتن ارزش عنوان‌شده در بیمه‌نامه، قیمت واقعی سرمایه‌ی بیمه‌شده را ارزیابی می‌کند و خسارت را هم بر همان اساس جبران می‌کند.
رعایت اصل حد اعلای حسن نیت
یکی از تعهدات بیمه‌گذار، پاسخ دادن به پرسش‌های فرم پیشنهاد بیمه در کمال صداقت و حسن‌نیت است. اگر بیمه‌گذار در پاسخ به این پرسش‌ها، مطالبی را کتمان کند یا آنها را به دروغ عنوان کند و این پنهان‌کاری باعث شود موضوع خطر یا اهمیت آن از دید شرکت بیمه تغییر یا کاهش پیدا کند، بیمه‌نامه از تاریخ انعقاد باطل خواهد بود. در این‌صورت، نه‌تنها حق بیمه‌های پرداختی به بیمه‌گذار مسترد نخواهد شد بلکه بیمه‌گر می‌تواند اقساط معوق حق بیمه تا آن تاریخ را از او مطالبه کند. این موضوع که به رعایت حد اعلای حسن‌نیت شهرت دارد، یکی از مهم‌ترین وظایف و تعهدات بیمه‌گذار در قبال قرارداد بیمه است.
در این مقاله از بلاگ بیمه‌شو با قاعده‌ی نسبی در بیمه و ماده‌ی ده قانون بیمه آشنا شدید. حالا می‌دانید که علت پایین‌تر بودن خسارت پرداختی به‌خاطر کمتر عنوان شدن ارزش سرمایه‌ی بیمه‌نامه است و نه فریب‌کاری شرکت‌های بیمه. به یاد داشته باشید که کمتر اعلام کردن ارزش کالا، شاید در کوتاه‌مدت و پرداخت حق‌بیمه به نفع شما باشد اما با وقوع خسارت، این شما هستید که متضرر خواهید شد. با خرید بیمه‌نامه از سایت بیمه‌شو و تغییر قیمت کالای بیمه‌شده، پشتیبانی سایت همراه شما خواهد بود تا الحاقیه‌ی جدید برایتان صادر شود و تعهدات بیمه‌گر نیز با درنظر گرفتن شرایط جدید مشخص شود.