حق سنوات یکی از تسهیلات وزارت کار است که باید از طرف کارفرما به کارکنان و کارمندان آن شرکت پرداخت شود. درواقع سنوات یک مزیت اجباری‌ست که تحت هر شرایطی پرداخت آن واجب است. بسیاری از ما فقط نام سنوات و یا بازخرید سنوات را شنیده‌ایم و آن را برابر با مقداری پول می‌دانیم که مانند عیدی، تحت شرایطی خاص پرداخت می‌شود. این تصور اگرچه که اشتباه نیست، اما ناقص است و به همین علت امروز درباره‌ی سنوات یا پاداش پایان خدمت صحبت می‌کنیم.
برای آن‌که بدانیم تعریف سنوات چیست و چه زمانی می‌توانیم برای پاداش پایان خدمت تقاضا بدهیم، خواندن ادامه‌ی این مطلب را در بلاگ بیمه‌شو از دست ندهید.
سنوات یا پاداش پایان خدمت چیست؟
پاداش پایان خدمت یکی از مزایای پایان کار است که همه آن را با نام حق‌سنوات می‌شناسند. درواقع حق سنوات، مبلغی‌ست که کارمندان و کارگران یک مجموعه در زمان‌هایی مانند بازنشستگی، از کارافتادگی، فوت، ترک کار و انقضای قرارداد کار مدت‌معین، تعطیلی کارگاه و استعفا و به‌طور کلی در زمان خاتمه یا فسخ قرارداد کار باید از کارفرما دریافت کنند. میزان سنوات برابر با میزان آخرین حقوق یا مزد دریافتی یک ماه فرد است و به صورت سالانه و یا در پایان مدت قرارداد کار پرداخت می‌شود. اگر حق سنوات به‌صورت سالانه با پرسنل تسویه نشود؛ هنگام پایان قرارداد کار، کارفرما باید کل سنوات فرد را براساس آخرین حقوق او محاسبه کند.
اما گاهی‌اوقات پایان قرارداد به‌علت کاهش توانایی‌های فکری یا جسمی کارگر و کارمند است. در این‌جا ماده‌ی ۳۲ قانون کار از کارگر حمایت می‌کند. در متن این قانون آمده است که «اگر خاتمه‌ی قرارداد کار در نتیجه‌ی کاهش توانایی‌های جسمی و فکری ناشی از کار کارگر باشد (بنا به تشخیص کمیسیون پزشکی سازمان بهداشت و درمان منطقه با معرفی شورای اسلامی کار و یا نمایندگان قانونی کارگر) کارفرما مکلف است به نسبت هر سال سابقه‌ی خدمت، معادل دو ماه آخرین حقوق به وی پرداخت کند.»
تفاوت حق سنوات و پایه سنوات
پایه سنوات با حق سنوات متفاوت است. حق سنوات به تمام کارگران رسمی و غیر رسمی، چه تمام‌وقت کار کنند و چه نیمه‌وقت، چه قراردادشان سالانه باشد و چه پروژه‌ای تعلق می‌گیرد؛ حتی اگر سابقه‌ی کاری‌شان نزد آن شرکت کمتر از یک‌سال باشد. درواقع حق سنوات نوعی پاداش و تسهیلات جانبی‌ست که به پرسنل کارگاه پرداخت می‌شود. تنها گروهی که حق سنوات به آنها تعلق نمی‌گیرد، دانش‌آموزان یا دانشجویانی‌اند که در فصل تابستان مشغول به کار می‌شوند.
اما پایه سنوات مبلغی ثابت است که به‌صورت ماهانه یا سالانه به کارمندانی با بیش از یک سال سابقه‌ی کار تعلق می‌یابد. در سال‌های قبل پایه سنوات فقط به کارمندان رسمی شرکت پرداخت می‌شد اما از سال ۹۲ به بعد، پایه سنوات به تمام کارمندان رسمی و غیررسمی باید پرداخت شود. برای پرداخت پایه سنوات، باید طرح طبقه‌بندی مشاغل در آن کارگاه یا سازمان انجام شود. امکان اجرایی شدن این طرح در سازمان‌هایی که پرسنل بیش از پنجاه نفر دارند، امکان‌پذیر است که از تضییع حقوق کارگران باتجربه‌تر جلوگیری می‌کند. در کارگاه‌های فاقد طرح طبقه‌بندی، باید از جدول‌های وزارت کار برای محاسبه‌ی پایه سنوات استفاده کرد.
برای دریافت پایه سنوات، فرد باید سابقه‌ی شغلی بیش از یک‌سال داشته باشد و برای محاسبه‌ی آن باید تعداد روزهای کاری ماه را در مبلغ حقوق پایه‌ی وزارت کار ضرب کرد. بنابراین پایه سنوات از سال دوم به بعد اشتغال فرد در یک کارگاه به او پرداخت می‌شود. مثلا سنوات پایه در سال ۱۴۰۱ از طرف وزارت کار به مبلغ روزانه ۷۰.۰۰۰ ریال تعیین شده است. پس برای محاسبه‌ی حقوق پایه‌ی ماهانه‌ی او در سال دوم فعالیتش، باید از فرمول زیر پیروی کرد:
(تعداد روزهای کاری ماه ×۷۰.۰۰۰) + حقوق پایه ماهانه اعلام‌شده در سال جاری = حقوق پایه ماهانه در سال دوم
همان‌طور که دیدید، پایه سنوات به پایه حقوق سال اضافه می‌شود و پایه حقوق جدیدی را تشکیل می‌دهد. در سال بعد نیز براساس همین پایه حقوق جدید، محاسبات و افزایش‌ها اعمال خواهد شد.
سنوات و مالیات
اگر به فیش حقوقی‌تان نگاه کنید، می‌بینید که مالیات یکی از کسورات آن است. اما آیا از حق سنوات هم مالیات کسر می‌شود؟ پاسخ این سوال به نحوه‌ی پرداخت سنوات مربوط است. اگر کارفرما سنوات را در پایان هر سال محاسبه و پرداخت کند، به‌طوری که شما همچنان در آن شرکت مشغول به کار باشد؛ مالیات از سنوات کم می‌شود. اما اگر سنوات در پایان قرارداد پرداخت شود و بعد از آن با شرکت تسویه کنید، دیگر مالیات از مبلغ پرداختی کسر نخواهد شد.
بازخرید سنوات چیست؟
همان‌طور که گفتیم سنوات مبلغی‌ست که به تمام افراد مشغول به کار از طرف کارفرما پرداخت می‌شود. بازخرید سنوات مربوط به زمانی‌ست که قرارداد بین کارگر و کارفرما به دلایلی همچون از کارافتادگی، فوت، استعفا یا بازنشستگی کارگر خاتمه یابد و یا قرارداد کار فسخ شود. در چنین حالتی‌ست که بازخرید سنوات باید انجام شود. در محاسبه‌ی ذخیره‌ی سنوات تمام موارد حقوق فرد مانند حق مسکن، حق فرزند، کمک‌هزینه‌ی خرید خواروبار، بن، پاداش و سود تولید نیز در نظر گرفته می‌شود.
بازنشستگی یکی از حالت‌های اتمام قرارداد کار است و اگر فرد در کارگاه‌های مشمول قانون وزارت کار بازنشسته شود، برای هر سال خدمت براساس آخرین حقوق ثابت‌شان و معادل یک‌ماه حق سنوات به او پرداخت می‌شود. همچنین سنوات به فرد بازنشسته‌ای که مجددا مشغول به کار شود هم تعلق می‌گیرد.
معمولا شرکت‌ها تمایل دارند تا مزایای پایان‌کار را در زمان فسخ قرارداد و در قالب بازخرید سنوات پرداخت کنند تا مالیات پرداخت نکند. البته شرکت‌هایی هم هستند که مبلغ سنوات را سالانه واریز می‌کنند و متناسب با آن مالیات هم می‌پردازند. همچنین در مورد محاسبه‌ی مرخصی در بازخرید سنوات باید به این نکته توجه داشت که هر کارمند در سال می‌تواند حداکثر نُه روز از مرخصی‌های خود را ذخیره کند و به سال آینده منتقل کند. به این ترتیب، مرخصی‌های استفاده‌نشده‌ی بیش از این مدت از میان خواهد رفت و دیگر نمی‌توان از آنها استفاده کرد.
شرایط تقاضای بازخرید سنوات
گفتیم که کارفرما برای پرداخت سنوات نباید تفاوتی میان پرسنل رسمی و غیررسمی‌اش بگذارد. بنابراین این افراد می‌توانند به صورت کتبی درخواست بازخرید سنوات بدهند و اداره‌ی دولتی با درنظر گرفتن شرایط مختلف، درخواست آنها را بررسی خواهد کرد. این شرایط به ترتیب زیر است:
- کارگر مشمول قانون کار نباشد.
- کارگر به سن بازنشستگی نرسیده باشد.
براساس ماده‌ی ۱۰۳ قانون مدیریت خدمات کشوری، دستگاه اجرایی می‌تواند با داشتن یکی از شرایط زیر کارمند خود را بازنشسته اعلام کند.
الف) داشتن حداقل سی سال سابقه‌ی خدمت در مشاغل غیرتخصصی و سی‌وپنج سال سابقه در سمت‌های تخصصی با تحصیلات دانشگاهی کارشناسی ارشد و بالاتر
ب) داشتن حداقل شصت سال سن و حداقل بیست‌وپنج سال سابقه خدمت با بیست‌وپنج روز حقوق در ماه
تبصره یک) شرط سنی برای کسانی که شغل‌های سخت و زیان‌آور دارند و همچنین برای کارگران معلول یا جانباز در بند الف تا پنج سال کاهش می‌یابد. همچنین این شرط برای زنان منظور نمی‌شود.
تبصره دو) کارفرما موظف است نسبت به بازنشستگی تمام کارمندانی که به حداقل شرایط سنی برای بازنشستگی رسیده‌اند، اقدام کند. بدون آن‌که نیاز باشد خود کارگر از قبل درخواست بازنشستگی بدهد.
تبصره سه) سقف سنی برای متصدیان مشاغل تخصصی، هفتاد سال است. اما متصدیان مشاغل تخصصی که سابقه‌ی خدمت آنها بین بیست تا بیست‌وپنج سال است، می‌توانند تا رسیدن به سال بیست‌وپنجمِ خدمت فعالیت‌شان را ادامه دهند. در غیر این‌صورت، فرایند بازخرید سنوات‌شان انجام می‌شود.
همان‌طور که خواندید حق سنوات و پاداش پایان خدمت از تسهیلاتی‌ست که وزارت کار برای حمایت از افراد شاغل در کارگاه‌ها درنظر گرفته است. بسیاری از افراد به‌خصوص کسانی که به‌صورت غیررسمی و پروژه‌ای کار می‌کنند، تصور می‌کنند که سنوات به آنها تعلق نمی‌گیرد و از این جهت برای دریافت آن هم اقدام نمی‌کنند. کارفرما نیز از این بی‌اطلاعی کارمند در جهت منافع خود استفاده می‌کند. در حالی‌که هدف از پرداخت حق سنوات و پاداش پایان خدمت، حمایت از حقوق کارگر و به‌نوعی تشکر و سپاس از او بابت سال‌های فعالیتش است و از این جهت هر کسی که در ازای انجام کار حقوق دریافت می‌کند، سنوات هم به او تعلق خواهد گرفت.